60 χρόνια Κουβανική Επανάσταση:

Η σοσιαλιστική οικοδόμηση και ο δύσκολος δρόμος-Του Αποστόλη Σερέτη

60 χρόνια Κουβανική Επανάσταση:Η σοσιαλιστική οικοδόμηση και ο δύσκολος δρόμος-Του Αποστόλη ΣερέτηHome

Φέτος κλείνουν 60 χρόνια από την επικράτηση της Κουβανικής Επανάστασης των Μπαρμπούδος του Φιντέλ Κάστρο. Ο Φιντέλ, ο Τσε, ο Σιενφουέγος, ο Ραούλ και άλλοι, μέσα στη καρδιά του πιο ισχυρού ιμπεριαλισμού που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία της, αυτόν των ΗΠΑ, κατόρθωσαν να οικοδομήσουν με το Κομμουνιστικό Κόμμα και το λαό της Κούβας, ένα σοσιαλιστικό κράτος, κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες και παρόλο τις υποχωρήσεις του σοσιαλισμού, παρόλο την ανατροπή του στην ΕΣΣΔ, ακόμα και σήμερα παραμένει φάρος στον αγώνα των λαών για κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, για ανεξαρτησία, λαική δημοκρατία. Ωστόσο, από το να αναλύσουμε ιστορικά δεδομένα που λίγο πολύ τα βασικά, εύκολα μπορεί να τα βρεί κάποιος, είναι καλύτερο να δούμε τι είναι αυτά που κατέκτησε ο Κουβανικός λαός, τι μέτρα πάρθηκαν, ώστε να αντιληφθεί ο αναγνώστης τη δυναμική του σοσιαλισμού απέναντι στο σύστημα που δεν παράγει για τις ανάγκες των ανθρώπων αλλά για το κέρδος του κατόχου των μέσων παραγωγής, τον καπιταλισμό.

Η επανάσταση όμως, δεν θα είχε καμία επιτυχία αν ο ένοπλος λαός δεν είχε συνειδητοποιήσει για ποιόν σκοπό αγωνίζεται, ώστε να είναι σε θέση να νικήσει τυράννους, δικτάτορες και ιμπεριαλιστές. Έτσι την Πρωτοχρονιά του 1959, οι Μπαρμπούδος μπαίνουν στην Αβάνα νικητές, με εκατομμύρια λαού να τους επευφημεί και προχώρησαν στην υλοποίηση των πρώτων επαναστατικών μέτρων.

1.Τιμωρία των βασικών ενόχων για τα εγκλήματα που έγιναν από τη δικτατορία του Μπατίστα.

2.Δήμευση χωρίς καθυστέρηση όλα τα παράνομα αποκτημένα υλικά αγαθά που βρίσκονταν στα χέρια των αξιωματούχων του αιματοβαμμένου καθεστώτος. Διάλυση παλαιού στρατού και μεταβίβαση αρμοδιοτήτων του στον Επαναστατικό Στρατό.

3.Απομάκρυνση ηγεσίας συνδικάτων που είχε συνεργαστεί με το καθεστώς και αποκατάσταση δικαιωμάτων.

4.Eπαναπρόσληψη των εργατών που είχαν απολυθεί από τις επιχειρήσεις στην περίοδο της δικτατορίας.

5.Στις 3 Μαρτίου 1959 η Κουβανική Εταιρεία Τηλεφώνων – αμερικάνικο μονοπώλιο -μπήκε κάτω από κρατικό έλεγχο.

6.Στις 6 Μαρτίου του ίδιου έτους ψηφίζεται ο νόμος που μείωσε κατά 50% τα υψηλά ενοίκια που πλήρωνε ο λαός, μέτρο που ξεσήκωσε μεγάλο ενθουσιασμό στον πληθυσμό των πόλεων.

7.21 Απρίλη όλες οι παραλίες της χώρας κηρύχτηκαν ελεύθερες για δημόσια χρήση και καταργήθηκαν τα προνόμια και οι διακρίσεις που είχαν επιβληθεί σε πολλούς από αυτούς τους τόπους αναψυχής.

8.Στις 17 Μάη ψηφίστηκε η πρώτη Αγροτική Μεταρρύθμιση. Αυτό το αποφασιστικό, και δίκαιο μέτρο προκάλεσε αντιδράσεις στην οικονομική ελίτ καθώς και στον αμερικανικό παράγοντα, γιατί πολλές αμερικάνικες επιχειρήσεις είχαν στην ιδιοκτησία τους πελώριες εκτάσεις γης με τα πιο γόνιμα εδάφη της χώρας, όπου υπήρχε μία πολύ βαριά βιομηχανία ζάχαρης μέσω της εκμετάλλευσης του ζαχαροκάλαμου.

9.Στις 20 Αυγούστου 1959 μειώνεται η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος το οποίο ήταν στην αποκλειστική διαχείριση των ΗΠΑ.

10.Χιλιάδες δάσκαλοι στάλθηκαν στην ύπαιθρο, ενώ στις πιο απόμακρες γωνιές του νησιού άρχισαν να χτίζονται πολυάριθμα νοσοκομεία.

11.Μετά το εμπάργκο των ΗΠΑ σταμάτησαν οι εισαγωγές περιττών ειδών και καθιερώθηκε ισότιμη κατανομή των βασικών προϊόντων.

Αυτό που πρέπει να αντιληφθεί ο καθένας, είναι το γεγονός πως μέσα από τις βασικές δομές που χτίζονται στο σοσιαλισμό, μέσα από την αλλαγή του ελέγχου της οικονομίας και όταν αυτή γίνεται κεντρικά και επιστημονικά σχεδιασμένη, μπορούν να επιτευχθούν παροχές όπου θα επιτρέπουν την υψηλού επιπέδου εκ-παιδευτική κατάρτιση, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη με τις καλύτερες δημόσιες δωρεάν υπηρεσίες, τη στέγαση και την εργασία. Αυτό στη Κούβα είχε σαν επακόλουθο και το διπλασιασμό του πληθυσμού της καθώς το προσδόκιμο ζωής έχει ανέλθει στα 78 χρόνια ενώ ταυτόχρονα η παιδική θνησιμότητα έχει πέσει στο 4,3 τοις χιλίοις, κάτω ακόμη και από τα όρια της ΕΕ.

Όλες αυτές οι σπουδαίες κοινωνικές κατακτήσεις είναι πρωτόγνωρες για την εργατική τάξη των χωρών της Αμερικανικής ηπείρου. Πρόκειται για κατακτήσεις που έλαβαν χώρα εν μέσω πολύ μεγάλων δυσκολιών, ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης, απειλών και τρομοκρατίας, στο πλαίσιο του γενοκτονικού οικονομικού και εμπορικού αποκλεισμού που επέβαλλε η κυβέρνηση των ΗΠΑ το 1962 και το οποίο συνεχίζει να υφίσταται. Η Κουβανική Επανάσταση παρέλαβε μια χώρα- κυριολεκτικά αποικία των ΗΠΑ- με πολύ χαμηλό επίπεδο παραγωγικών δυνάμεων και τη μετέτρεψε σταδιακά, με την καθοριστική οικονομική συμβολή της Σοβιετικής Ένωσης, σε ένα κράτος με υψηλού επιπέδου, προσβάσιμες σε όλο το λαό, δημόσιες υπηρεσίες Υγείας, Παιδείας, Πρόνοιας, Αθλητισμού, Πολιτισμού.

Παιδεία- Εκπαίδευση-Αθλητισμός

Ας δούμε λίγο περιεκτικά πως ήταν η Κούβα πριν την επικράτηση της επανάστασης το 1959 ειδικά στο τομέα της Παιδείας.  Το ποσοστό του κουβανικού πληθυσμού που γνώριζε γραφή και ανάγνωση κυμαίνονταν από 60% έως 76%. Στην κουβανική ύπαιθρο, το 40% του πληθυσμού ήταν βυθισμένο στον αναλφαβητισμό. Η «εκστρατεία ενάντια στον αναλφαβητισμό» – η πλέον οργανωμένη προσπάθεια μαζικής εκπαίδευσης στην ιστορία – που έλαβε χώρα επί 12 μήνες, κατά το έτος 1961, αύξησε το ποσοστό της μόρφωσης σε εθνικό επίπεδο στο 96%.

Σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO, η Κούβα διατηρεί ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά αναλφαβητισμού παγκοσμίως, ευρισκόμενη στην πρώτη δεκάδα των χωρών με το υψηλότερο ποσοστό εγγράματου πληθυσμού (99,8%). Αντίστοιχα, μια σειρά καπιταλιστικές χώρες στην Αμερικανική ήπειρο, βρίσκονται σε αρκετά χαμηλότερη θέση από την Κούβα: Μεξικό (94,5%), Γουατεμάλα (81,3%), Κόστα Ρίκα (97,4%), Δομινικανή Δημοκρατία (92%), Κολομβία (94,2%).

Ο αθλητισμός είναι κάτι πολύ σημαντικό για τη Κούβα και γι’αυτό οι αθλητές στηρίζονται από το σοσιαλιστικό κράτος. Ας σκεφτεί κανείς ένα πράγμα που φαίνεται και σαν αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής. Η ίδια Κούβα βρίσκεται στην 20η θέση παγκοσμίως στον κατάλογο των περισσότερων μεταλλίων σε θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες, έχοντας περισσότερους από 112 παγκόσμιους πρωταθλητές σε περίπου 12 ατομικά αθλήματα!

Υγεία

Ας πούμε λίγο πιο συγκεκριμένα για το κουβανικό εθνικό σύστημα υγείας. Το αγαθό της υγείας με υπερσύγχρονες υποδομές και διαγνωστικά μηχανήματα προσφέρεται εντελώς δωρεάν στους Κουβανούς πολίτες. Η Κούβα βρίσκεται στις πρώτες θέσεις στον κόσμο όσον αφορά την αντιμετώπιση του καρκίνου, της καρδιολογίας, των μεταμοσχεύσεων οργάνων και της νεφρολογίας.

Το κουβανικό εθνικό σύστημα Υγείας- δωρεάν και προσβάσιμο για το σύνολο του λαού- έχει χαρακτηριστεί από την UNESCO ως «παράδειγμα προς μίμηση» για όλες τις χώρες του κόσμου. Το 90% των αναγκών τους σε φάρμακα και εμβόλια παράγονται στη Κούβα. Παιδικές ασθένειες και ασθένειες που εξαπλώνονται ακόμη στον Τρίτο Κόσμο, έχουν εξαφανιστεί.

Η Κούβα έχει το μεγαλύτερο αριθμό γιατρών, σε αναλογία με τον πληθυσμό της, από κάθε άλλη χώρα στον κόσμο. Από το 1990 έως το 2003, ο αριθμός των γιατρών αυξήθηκε κατά 76%, των οδοντιάτρων κατά 46% και των νοσηλευτών κατά 16%. Κατά την ίδια περίοδο η πληθυσμιακή κάλυψη του κοινωνικού θεσμού του «οικογενειακού γιατρού» αυξήθηκε κατά 52,2%, αγγίζοντας το 99,2% το 2003. Το Νοέμβριο του 2008, η Κούβα είχε περισσότερους από 70.000 γιατρούς.

Το 2017 το ποσοστό της βρεφικής θνησιμότητας στην Κούβα βρέθηκε σε ιστορικό χαμηλό, με μόλις 4,1 θανάτους ανα 1000 γεννήσεις! Πρόκειται για το μικρότερο, με διαφορά, ποσοστό σε όλη την Αμερικανική ήπειρο, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ (6 τοις χιλίοις) και του Καναδά (5 τοις χιλίοις).

Σοσιαλιστική – Λαϊκή Δημοκρατία

Για να αντιληφθεί κανείς το πόσο δημοκρατικά λειτουργούν οι διαδικασίες στη Κούβα αρκεί να δει το τελευταίο διάστημα τι ακριβώς έχει συμβεί με το νέο Σύνταγμα που ήρθε στη Εθνοσυνέλευση. Ας το δούμε λίγο. Σε διάστημα τριών μηνών έγιναν σε όλη την επικράτεια 133.000 διαβουλεύσεις, συμμετείχαν 9 εκατομμύρια κουβανοί και κατατέθηκαν 783.000 προτάσεις για τη βελτίωση του προσχεδίου του Συντάγματος. Η διαδικασία αυτή επέφερε αλλαγές στα 2/3 του περιεχομένου του προτεινόμενου Συντάγματος και το νέο επικαιροποιημένο κείμενο εγκρίθηκε από την Εθνοσυνέλευση στα μέσα Δεκέμβρη. Την τελική ωστόσο έγκριση του νέου Συντάγματος θα τη δώσει ο κουβανικός λαός σε δημοψήφισμα που έχει προγραμματιστεί για τις 24 Φλεβάρη 2019.

Το εκλογικό σύστημα της Κούβας προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μια και δεν έχει καμιά σχέση με αυτό που υπάρχει τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες καπιταλιστικές χώρες. Έχει μια σειρά από ιδιαιτερότητες που εξασφαλίζουν τη συμμετοχή όλου του λαού και τη σωστή και δίκαιη διεξαγωγή των εκλογών. Μια από τις κύριες ιδιαιτερότητες του εκλογικού συστήματος της Κούβας είναι πως οι υποψήφιοι σε κάθε επίπεδο – δημοτικό, περιφερειακό και γενικό – δεν ορίζονται από πολιτικά κόμματα, όπως γίνεται παραδοσιακά στην πλειοψηφία άλλων χωρών. Ο κάθε πολίτης, ηλικίας 16 χρόνων και πάνω, έχει το δικαίωμα να προτείνει υποψηφίους. Οι προτάσεις αυτές κατατίθενται είτε απευθείας είτε μέσω αντιπροσωπευτικών οργανώσεων ή ινστιτούτα, στα οποία μπορεί ο καθένας να εγγραφεί εθελοντικά. Αυτή η διαδικασία είναι ένα παράδειγμα της συμμετοχής των πολιτών, που βασίζεται στην ισότητα των δικαιωμάτων. Ο ίδιος ο λαός επέλεξε το εκλογικό σύστημα. Η δημοσιογράφος Κλωντίν ΧΕΣΠΕΡ γράφει έπειτα και από προσωπική πείρα ακριβώς πως λειτουργεί:

Η λειτουργία του Κομμουνιστικού Κόμματος βασίζεται βασικά στην εγγύηση της αυστηρά πραγματοποίησης των αρχών αυτών, ώστε να είναι σίγουρος ο λαός πως οι προτάσεις τους και η διεξαγωγή των εκλογών θα είναι σωστή. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η μέθοδος δεν έχει αντιγραφτεί ή εισαχθεί από κάπου αλλού. Έχει συζητηθεί και εγκριθεί σε πολλές χιλιάδες συζητήσεις που έγιναν σε τόπους δουλειάς, σχολεία και γειτονιές, ενέργεια που αποτέλεσε ένα εθνικό δημοψήφισμα. Έτσι, το σύστημα αυτό επιλέχθηκε δημοκρατικά από τους ίδιους τους πολίτες της Κούβας και μόνο αυτοί έχουν το δικαίωμα να το τροποποιήσουν ή να το καλυτερέψουν.

Στην Κούβα υπάρχουν δύο τύποι εκλογών για τις συνελεύσεις της Λαϊκής Εξουσίας. Οι “μερικές εκλογές” διεξάγονται κάθε δυόμισι χρόνια, ώστε να επιλεγούν οι αντιπρόσωποι που θα συμμετέχουν στα 169 δημοτικά συμβούλια. Οι “γενικές εκλογές” διεξάγονται κάθε 5 χρόνια, ώστε να εκλεγούν τα μέλη των συμβουλίων σε 14 περιφέρειες και οι βουλευτές για το Εθνικό Συμβούλιο της Λαϊκής Εξουσίας, που είναι παρόμοιο με Κοινοβούλιο. Οι κάτοικοι της κάθε γειτονιάς στις ανοιχτές συνελεύσεις τους – περίπου 35.900 σε όλη τη χώρα – είχαν προτείνει αυτούς που πιστεύουν πιο ικανούς ώστε να τους αντιπροσωπεύσουν σε δημοτικό επίπεδο. Σ’ αυτές τις συνελεύσεις ο καθένας είχε το δικαίωμα να συμμετάσχει. Δεν υπήρχε κανείς που να απαγορεύει σε οποιονδήποτε το δικαίωμα λόγου ή πρότασης υποψηφίου.

Από τους εκλεγμένους αυτούς όχι λιγότεροι από το 50% θα αποτελέσουν μέρος του ψηφοδελτίου για τα περιφερειακά συμβούλια και το Εθνικό Συμβούλιο της Λαϊκής Εξουσίας (εκλογές που θα διεξαχθούν στις αρχές του 1998), ενώ οι υπόλοιποι υποψήφιοι θα προταθούν από τις επιτροπές υποψηφίων. Τι είναι οι επιτροπές υποψηφίων;

Αυτές οι επιτροπές – που αποτελούν ακόμα ένα στοιχείο του εκλογικού συστήματος της Κούβας – έχουν την ευθύνη να παρουσιάσουν λίστες με τυχόν υποψήφιους για τις εθνικές και περιφερειακές εκλογές. Οι επιτροπές αυτές έχουν ως επικεφαλής τους μέλος του σωματείου και απαρτίζονται από αγρότες, γυναίκες, μαθητές και φοιτητές, μέλη των Επιτροπών Υπεράσπισης της Επανάστασης (CDR),μιας οργάνωσης που αποτελείται από μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού. Εχουν την υποχρέωση να διαμορφώνουν λίστες με υποψήφιους, ονόματα που βγαίνουν ύστερα από συζητήσεις σε αίθουσες, σχολεία και σε κοινωνικά ινστιτούτα της χώρας. Για να καταλάβει κανείς τη σπουδαιότητα της δουλειάς, χρειάζεται να πούμε πως οι επιτροπές αυτές χρειάστηκαν να συμβουλευτούν 1.500.000 ανθρώπους πριν συγκροτηθούν οι λίστες για τις προηγούμενες εκλογές, το Φλεβάρη του 1993.

Ύστερα από κάποια επιλογή ανάμεσα στους δεκάδες χιλιάδες προτεινόμενους, οι επιτροπές παρουσιάζουν τις λίστες στις δημοτικές συνελεύσεις της Λαϊκής Εξουσίας, που οι παρευρισκόμενοι τότε τις δέχονται ή τις απορρίπτουν. Ωστόσο, οι δημοτικές συνελεύσεις της Λαϊκής Εξουσίας, που εκλέγονται κατευθείαν από τους πολίτες, δεν εκλέγουν ούτε τους εθνικούς βουλευτές ούτε τους περιφερειακούς αντιπροσώπους. Αντίθετα, αυτό είναι ακόμα ένα δικαίωμα του πληθυσμού, που εκφράζεται με έναν ελεύθερο, απευθείας και μυστικό τρόπο.

Οι εκλεγμένοι αντιπροσωπεύουν κάθε βασικό τομέα της κοινωνίας

Ένα ακόμα μοναδικό χαρακτηριστικό του εκλογικού συστήματος της Κούβας είναι το γεγονός ότι αφού ο ίδιος ο λαός προτείνει τους υποψηφίους, οι αργότερα εκλεγμένοι βουλευτές του Εθνικού Συμβουλίου αντιπροσωπεύουν κάθε βασικό τομέα της κοινωνίας: φοιτητές από 18 ετών και πάνω, εργάτες, αγρότες, επιστήμονες, γιατρούς, νοσοκόμες, αθλητές, δημοσιογράφους, καλλιτέχνες, διανοούμενους, το στρατό, και, φυσικά, γνωστές πολιτικές προσωπικότητες τόσο σε εθνικό όσο και διεθνές επίπεδο.

Με άλλα λόγια, ένας βουλευτής δε χρειάζεται να είναι γνωστή προσωπικότητα, αλλά ένας απλός, τίμιος άνθρωπος και αυτό επειδή η ουσία της κουβανικής δημοκρατίας είναι η ομοιότητα των συμφερόντων που μοιράζονται μεταξύ τους η κυβέρνηση και οι άνθρωποι.

Πρέπει να τονιστεί ότι στην Κούβα δεν υπάρχει προεκλογική εκστρατεία,οι υποψήφιοι παρουσιάζονται σαν μια ομάδα σε τόπους δουλειάς και σε δημόσιες δραστηριότητες, ώστε οι εκλογείς να έχουν τη δυνατότητα να τους γνωρίσουν καλύτερα.

Δεν υπάρχει ασυλία για τους εκλεγμένους Άλλο ένα χαρακτηριστικό του εκλογικού συστήματος της Κούβας είναι πως δεν υπάρχει ασυλία γι’ αυτούς που παραβιάζουν το νόμο, ακόμα και αν είναι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι. Ακόμα σημαντικό είναι πως οι εκλεγμένοι σε δημοτικά, περιφερειακά και εθνικά συμβούλια δε λαμβάνουν ειδικό μισθό,εκτός από τα επαγγελματικά στελέχη που αφιερώνουν τον εαυτό τους εξ ολοκλήρου σε αυτή τη δουλειά, ενώ όλοι τους, χωρίς καμιά εξαίρεση, έχουν την υποχρέωση να αποδίδουν λογαριασμό στους εκλογείς σε τακτικά χρονικά διαστήματα.

Στην επαναστατημένη Κούβα δεν έχει αναφερθεί καμιά περίπτωση εκλογικής νοθείας, ούτε εξαγορά ψήφων ή κλέψιμο των καλπών, τα οποία φρουρούνται από μαθητές (!) και όχι από στρατιώτες.Η καταμέτρηση των ψήφων γίνεται μπροστά σε όποιον επιθυμεί να παρακολουθήσει, όπως επίσης σε ξένους ανταποκριτές, που συνήθως, καλύπτουν το γεγονός…

Ίσως αυτό το σύστημα να φαίνεται αρκετά περίπλοκο, ωστόσο αποτελεί μέχρι τώρα το πιο τέλειο, δίκαιο και δημοκρατικό δυνατόν, που επιλέχθηκε από τον κουβανικό λαό και όχι από την κυβέρνηση. Αυτές οι εκλογές είναι εκλογές του λαού και όχι εκλογές που πηγάζουν από τη δημοτικότητα κάποιου και γι’ αυτό το λόγο δεν υπάρχουν οικονομικές σπατάλες. Ούτε φυσικά, οι εκλογείς παραμυθιάζονται με προεκλογικές υποσχέσεις, επειδή όπως είναι γνωστό στην Κούβα δεν υπάρχει εκμετάλλευση, δεν υπάρχει φυλετική ή σεξουαλική διάκριση, δεν υπάρχει αγραμματοσύνη. Η γη ανήκει σ’ αυτούς που την καλλιεργούν, τα σπίτια είναι ιδιοκτησία αυτών που ζουν σ’ αυτά, και υπάρχει απόλυτη πρόσβαση για όλους στην υγειονομική περίθαλψη, στην εκπαίδευση, στον πολιτισμό και τον αθλητισμό. Ωστόσο αυτό που πρέπει να προσθέσουμε, είναι το γεγονός πως αν και είναι αλήθεια ότι υπάρχει υποχώρηση του σοσιαλισμού στη Κούβα, ειδικά μετά το 2011 όπου επιτράπηκε η κίνηση ιδιωτικού κεφαλαίου και τα τελευταία εφτά χρόνια έχει δημιουργηθεί ένα 20% ιδιωτικών επιχειρήσεων, το κράτος κρατάει το 80% τη οικονομίας και αντιστέκεται σε μία περίοδο που αντιδραστικά ακροδεξιά κυβερνητικά σχήματα υποταγμένα στις ΗΠΑ και στον ακραίο νεοφιλελευθερισμό όπως στη Βραζιλία, απειλούν την επανάσταση.

Βιβλιογραφία – εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ε. Γκεβάρα, Σημειώσεις για τη Μελέτη της ιδεολογίας της Κουβανικής Επανάστασης, 1960

Ε. Γκεβάρα, Τι μάθαμε και τι διδάξαμε: Οι πρώτες σκέψεις για την Κουβανική Επανάσταση, 1959, Patria.

Φιντέλ Κάστρο: Η Επανάσταση της Κούβας, Εκδ. Ψύχαλου

https://www.rizospastis.gr/story.do?id=3030043

https://www.rizospastis.gr/story.do?id=3432441

http://www.enikos.gr/mpogiopoulos/362096/thelete-na-ginoume-kouva

solidaritywebradio.gr